La escalada a las murallas como método de conquista entre la historia y la leyendade Damasco a Alhama de Granada

  1. Lapiedra , Eva 1
  1. 1 Universitat d'Alacant
    info

    Universitat d'Alacant

    Alicante, España

    ROR https://ror.org/05t8bcz72

Revista:
Mirabilia/MedTrans: Mirabilia/Mediterranean and Transatlantic Approaches to the Culture of the Crown of Aragon

Año de publicación: 2018

Número: 2

Páginas: 28-52

Tipo: Artículo

Resumen

En este artículo se recopilan y comparan diversos textos históricos y literarios que pertenecen tanto a la tradición cronística árabe e islámica como a la latina y cristiana de la Península Ibérica. En todos ellos se relata la conquista por sorpresa de una ciudad por el método de asalto y escalada a sus murallas. El seguimiento de dicho topos literario en el tiempo y en el espacio parece indicar que se transmite del mundo árabe al latino romance peninsular a través de la frontera entre el imperio almohade y el naciente imperio de Portugal en el siglo XIII por lo que se encuentra en crónicas portuguesas y del ciclo alfonsí, pero no en las crónicas catalanas.

Referencias bibliográficas

  • AL-ḤIMYARĪ. La Péninsule Ibérique au moyen-age d´après le Kitāb al-Rawḍ al-Miʿṭār fī habar al-akṭār d´Ibn ‘Abd al-Mun‘im al-Ḥimyarī, ed. y trad. E. Lévi-Provençal, Leiden: 1938.
  • ANÓNIMO. Ajbār Maŷmū‘a (Colección de Tradiciones). Crónica anónima del s. XI, dada a la luz por primera vez, traducida y anotada por E. Lafuente Alcántara, Madrid: 1984.
  • ARIZALETA, Amaia. “La Chronica Regum Castellae: aledaños de la ficción”, e-Spaniae, [En línea], 2. Décembre 2006, Disponible en: http://e-spania.revues.org/517 [Último acceso 1 de septiembre de 2018].
  • ARMISTEAD, Samuel G., “An Anecdote of King Jaume I and its Arabic Congener”, en D. Hook - B. Taylor (eds.), Cultures in contact in Medieval Spain: Historical and Literary Essays presented to L. P. Harvey, London, 1990, 1-8 (traducción al catalán en Sharq al-Andalus, nº 9, 1992, 223-228. [En línea] Disponible en: http://rua.ua.es/dspace/bitstream/10045/17741/1/Sharq%20Al-Andalus_09_16.pdf.
  • BAUTISTA, Francisco. “Escritura cronística e ideología histórica. La Chronica latina Regum Castellae”, e-Spania [En línea], 2 | décembre 2006, [Último acceso 19 junio 2018].
  • BENITO RUANO, Eloy. “Ortega, el escalador”, En la España medieval, nº 2 (1982), número dedicado: en Memoria de Salvador de Moxó (I), 157-158.
  • BLASCO IBAÑEZ, Vicente. Las mil noches y una noche, tomo I, Barcelona: Ahr, 1965.
  • BRANDÂO, Antonio, Crónica de D. Afonso Henriques o Terceira parte da Monarchia Lusitana que contem a historia de Portugal desde Conde Dom Henrique até todo o reinado del Rey Dom Alfonso Henriques, Oporto: 1945. Chronica latina regum Castellae en Corpus christianorum. Continuatio Mediaevalis LXXIII. Chronica hispana saeculi XIII, L. Charlo Brea (ed.), Turnhout: 1997. Corpus christianorum. Continuatio medievalis LXXIV. Lucae Tudensis. Chronicon mundi, cura et studio Emma Falque, Turnhout: 2003.
  • BUTLER, Arab conquest of Egypt, 2ª ed., Oxford: ed. De P.M. Fraser, 1978.
  • CANSINOS ASSENS, Rafael. Libro de las mil y una noches, trad. del árabe de R. Cansinos Assens, Madrid: 1969.
  • CARRIAZO RUBIO, José Luis. “Dos siglos de estudios sobre los Ponce de León. Historiografía de un linaje medieval”, BID 29, 2002.
  • CHRAÏBI, Aboubakr, Les mille et une nuits. Histoire du texte et classification des contes, Paris: 2008.
  • CINCA I PINÓS, Dolors, CASTELLS, M. Les mil i una nits. Traducció íntegra i directa de l´arab per D. Cinca i M. Castells, Barcelona: Proa, 1995.
  • CINCA I PINÓS, Dolors. Oralitat, narrativa i traducció. Reflexions a l´entorn de Les mil i una nits, Barcelona: Eumo Editorial, 2005.
  • COSTAS RODRÍGUEZ, Jenaro. Fernando III a través de las crónicas medievales. Zamora: Ayuntamiento de Zamora y UNED, 2001.
  • DE BRITO, Bernardo, Primeyra parte da Crónica de Cister: onde se contam as cousas pricipias desta riligiam com muytas antiguidades, assi do Reyno de Portugal como de outros muytos da Christandade, Lisboa: P. Crasbeek, 1602, Libro tercero [versión digital Biblioteca Nacional de Portugal].
  • DE GALVÂO, Duarte. Chronica do Muito Alto e Muito Esclarecido Príncipe D. Afonso Henriques, Primeiro Rey de Portugal, Lisboa: 1726, edición facsímil.
  • DE MATA CARRIAZO, J., «Cartas de la Frontera de Granada», Al-Andalus, 1946, XI.
  • DE RESENDE, Andrè. Historia da antiguidade da cidade de Evora. Lisboa: Ediçôes Vercial, 2010.
  • DE VALERA, Diego. Crónica de los Reyes Católicos, edición y estudio de Juan de Mata Carriazo, Madrid: 1927.
  • DEL PULGAR, Hernando. Crónica de los Reyes Católicos. Edición de Juan de Mata Carriazo, Granada: 2008, dos volúmenes.
  • DUBLER, C. E., “Fuentes árabes y bizantinas en la Primera Crónica General: intercambios cristiano-islámicos en la historiografía hispano-medieval”, Vox Romanica, 12, 1951-52.
  • FUNES, L. “Elementos para una poética del relato histórico” en Poétique de la Chronique. L’écriture des textes historiographiques au Moyen Âge (péninsule Ibérique, France). Actes du colloque de Toulouse, 20-21 avril 2006, (ed.) A. Arizaleta, Col. Méridiennes, Toulouse, 2008, 241-274.
  • GARCÍA FITZ, Francisco. Castilla y León frente al islam: estrategias de expansión y tácticas militares (siglos XI al XIII), Universidad de Sevilla, 2005, 217-223. [1ª ed. 1998].
  • GARCÍA MALDONADO, Andrés. “Juan Ortega de Prado, el capitán de escaladores que hizo historia en Alhama”, Hojas de historia de Alhama, Rincón de la Victoria, 1998.
  • GARCÍA MALDONADO, Andrés. “Juan Ortega de Prado, el heroico capitán de escaladores”, Alhama: Publicación anual del Patronato de Estudios Alhameños, 2012.
  • GARCÍA SANJUÁN, Alejandro. La conquista islámica de la península ibérica y la tergiversación del pasado, Madrid: Marcial Pons Historia, 2013.
  • GIBB, H.A.R. La crónica de Damasco de las Cruzadas. Extraído y traducido de la Crónica de Ibn al-Qalānisī, 1932 (reprint, Dover Publications, 2002).
  • HERNÁNDEZ JUBERÍAS, Julia. La Península imaginaria. Mitos y leyendas sobre al-Andalus, Madrid: CSIC, 1996.
  • HERRERO SOTO, Omayra. “La arenga de Tariq B. Ziyad: un ejemplo de creación retórica en la historiografía árabe”, en Talia dixit (2010), 45-74 [En línea]. http://dehesa.unex.es:8080/xmlui/bitstream/handle/10662/1154/1886-9440_5_45.pdf?sequence=1 [Último acceso 27 de agosto de 2018].
  • IBN ‘ABD AL-ḤAKAM, Futūḥ Miṣr, ed. ‘Abd al-Mun‘im ‘Āmir, El Cairo: tomo I.
  • IBN ‘IḎĀRĪ AL-MARRĀKUŠĪ. Colección de crónicas árabes de la Reconquista. Volumen II. Al-Bayān al-Mugrib fi ijtiṣār ajbār muluk al-Andalus wa-l-Magrib por Ibnʿ Iḏārī al-Marrākušī. Los almohades, tomo I, Tetuán:1953.
  • IBN AL-AṮĪR, Al-Kamil fi l-tarij, tomo II, Beirut: 1978.
  • IBN ḤABĪB, Kitāb al-Ta´rīj (La historia), edición y estudio de Jorge Aguadé, Madrid: CSIC, 1991.
  • IBN SĀḤIB AL-ṢALÀ. Al-Mann bi-l-Imāma, estudio preliminar, traducción e índices por A. Huici Miranda, Valencia: 1969.
  • IBN SĀḤIB AL-ṢALÀ. The History of the Moroccan Empire in Maghrib, Andalusia, and Ifriqiya or Volumen II of “Alman Bil Imāmah Al-Mustadhafin” by Abdul Malik Ibn Ṣāḥib al-Ṣalat (1198), extracted, edited and introduced from the Oxford ms. By ʿABDUL HĀDĪ ATTĀZĪ, Beirut: 1964.
  • IRVING, WASHINGTON, Crónica de la conquista de Granada, vol. 1, Granada: 1982.
  • JIMÉNEZ DE RADA, Rodrigo. Historia de los hechos de España, Intro. Trad. Notas e índices de J. Fernández Valverde, Madrid: Alianza Universidad, 1989. Primera Crónica General: estoria de España que mandó componer Alfonso El Sabio y se continuaba bajo Sancho IV en 1289, Biblioteca General de Castilla y León, [En línea], http://bibliotecadigital.jcyl.es/i18n/consulta/registro.cmd?id=16550.
  • KENNEDY, Hugh. Las grandes conquistas árabes, Barcelona: Crítica, 2009.
  • LAPIEDRA, Eva. “El ardid de la escala nocturna y el engaño a los vigías: posible origen almohade de un pasaje de la toma de Santarém y de la leyenda de Giraldo sem Pavor”, Hesperia, Culturas del Mediterráneo, Madrid: 2012, 69-100.
  • LAPIEDRA, Eva. “Giraldo sem Pavor, Alfonso Enríquez y los Almohades”, Batalius. El reino taifa de Badajoz. Estudios. Madrid: Letrúmero, 1996, 147-158.
  • MANZANO, Miguel Ángel. “A propósito de la influencia de las crónicas árabes magrebíes en la historiografía sobre Alfonso XI”, Studia Historica-Historia Medieval, vol. XI, 1993.
  • MARTÍNEZ DÍEZ, G. Fernando III (1217-1252), Corona de España, I. Reyes de Castilla y León, vol. MAIOR, 1993.
  • MOLINA, Luis, “Técnicas de amplificatio en el Muqtabis de Ibn Hayyan”, en Talia Dixit 2006, 55-79.
  • PENELAS, Maite, “Modos de reutilización en la historiografía andalusí. El Kitāb al-Masālik wa-l-Mamālik de Al-Bakrī” en Remploi, citation, plagiat: conduites et pratiques médiévales, (Xe-XIIIe siècles), (eds.) P. Toubert, P. Mouret, Madrid, 2009, 23-42.
  • RAMÍREZ DEL RÍO, José. La leyenda de Cardeña y la épica de al-Andalus. La victoria póstuma del Cid. Sevilla: Encuadernaciones A. Vega, 2001.
  • RAMÍREZ Y DE LAS CASAS-DEZA, Luis María. Reseña de la conquista de Córdoba por el Santo Rey D. Fernando III, Córdoba: 1995.
  • RODRÍGUEZ, Ana. “La preciosa transmisión. Memoria y curia regia en la primera mitad del siglo XIII”, en La construcción medieval de la memoria regia, Pascual Martínez Sopena, Ana Rodríguez (eds.), Valencia, 2011.
  • RUBIERA MATA, Mª Jesús. La arquitectura en la literatura árabe, Madrid, 1ª ed. 1981, 2ª ed. Ampliada 988.
  • RUÍZ ASENCIO (ed.), Crónica de veinte reyes. Burgos: Ayuntamiento de Burgos, 1991.
  • STEIGER, A., “Tradición y fuentes islámicas en la obra de Alfonso X”, Revista del Instituto de Estudios Islámicos, III, 1955.
  • WEBER, Edgar, “La ville de cuivre, une ville d´al-Andalus”, Sharq al-Andalus. Estudios Árabes, nº 6, 1989, 60. [En línea] http://rua.ua.es/dspace/bitstream/10045/17882/1/Sharq%20Al-Andalus_06_04.pdf.
  • FRONTINO, Sexto Julio, Estratagemas, trad. I. Nachimowicz, [http: www.satrapa1.com/artículos/antigüedad/clásicos/textosclasicos.htm]